ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ και ο λόγος του περί άθλησης το 1893!

ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ – ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΗΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗΣ, ΑΘΛΗΣΕΩΣ

Με την αφορμή της αυριανής γιορτής, του Αγίου Νεκταρίου, γράφω αυτό το άρθρο για 2 λόγους. Αφενός για να τιμήσω τον Άγιο καθώς κι εγώ έχω το όνομα του και πάντα είχα μια ιδιαίτερη σχέση μαζί του, αφού από μικρός νόμιζα ότι με «παρακολουθεί» και με προστατεύει… αφετέρου για να κάνω γνωστό το γεγονός ότι ο Άγιος Νεκτάριος, ένας από τους σύγχρονους Αγίους του τόπου μας, έχει ανακηρυχθεί ως προστάτης των γυμναστών και των γυμναστικών συλλόγων.

«Επίσης με αφορμή αυτό το άρθρο, θέλω να πω, ότι η διαφορά τελικά ανάμεσα σε όλα τα χριστιανικά δόγματα και την ορθοδοξία, φαίνεται ξεκάθαρα ότι είναι τα Πατερικά κείμενα. Ο θησαυρός της Ορθοδοξίας, είναι τα κείμενα των πατέρων, τα οποία δεν είναι τίποτα άλλο, αλλά η επανα - διατύπωση όλων των αποφθεγμάτων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, υπέρ της δόξας του δημιουργού και του Χριστού. Η Ελληνική φιλοσοφία, σύμφωνα με τον Άγιο Νεκτάριο, κρίνεται απαραίτητη προπαίδευση για την μελέτη του χριστιανισμού κι ότι είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τους Έλληνες. Όλα τα άλλα δόγματα το μεγαλύτερο ποσοστό της διδασκαλίας τους το βασίζουν στην παλαιά διαθήκη. Η Ορθοδοξία βασίζει την διδασκαλία της και την ηθική της, θα έλεγα, κατά ένα τεράστιο ποσοστό, στην διδασκαλία των αγίων και των πατέρων της εκκλησίας της, διαχωρίζοντας ξεκάθαρα (κι ας μην το παραδέχονται οι ιερείς) την θέση της από την ξένη προς την ελληνική παιδεία, παλαιά διαθήκη».

 Όντως ο Άγιος Νεκτάριος είναι ο Άγιος του αιώνος μας, ο γλυκύς, ο πράος, ο ανεξίκακος, ο ταπεινός.

Η ανακήρυξη του Αγ. Νεκταρίου, ύστερα από εισηγητική πρόταση επιτροπής Καθηγητών Φυσικής Αγωγής, ως Προστάτη των Γυμναστών, μάς έδωσε την αφορμή να μελετήσουμε κατά πόσο είναι επίκαιρες οι σχετικές θέσεις του Αγίου σήμερα, ώστε να αναδειχθεί η συμβολή του.

Οι θέσεις του αυτές αναπτύσσονται στην ομιλία του «Περί Γυμναστικής», η οποία εκφωνήθηκε στις 21-8-1893 στα εγκαίνια του νεοσύστατου Γυμναστικού Συλλόγου Κύμης, όπου διετέλεσε Ιεροκήρυκας. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε ελαφρώς προσαρμοσμένο για γενικότερη χρήση στις 3-5-1901 σ’ ένα δυσεύρετο περιοδικό.

Εντάσσεται, όμως, στα πλαίσια ενός παιδαγωγικού κειμένου του Αγίου με γενικότερο τίτλο «Περί των αποτελεσμάτων της αληθούς και ψευδούς μορφώσεως», που περιλαμβάνει άλλες δύο μελέτες, με σκοπό, όπως γράφει ο ίδιος, να συντελέσει στην αληθή μόρφωση και εκπαίδευση και στην περιστολή των κακών που μας έχουν κατακλύσει, εξαιτίας «της ατελούς μορφώσεως και της ψευδούς υπό των πραγμάτων υπολήψεως», το οποίο εξέδωσε και διένειμε δωρεάν.

Στην αρχή του κειμένου του ο άγιος Νεκτάριος προτάσσει τον λόγο του Αριστοτέλους, σύμφωνα με τον οποίο «Τα τε υπερβάλλοντα γυμνάσια και τα ελλείποντα φθείρει την ψυχήν? σώζεται δε η σωφροσύνη υπό της μεσότητος».

Με την πρόταξη αυτού του αριστοτελικού λόγου γίνεται φανερό ότι ο άγιος Νεκτάριος είναι υπέρ του μέτρου, γιατί κάθε υπερβολή δημιουργεί προβλήματα στην ψυχή του ανθρώπου, ενώ η μεσότητα (δηλαδή το μέτρο) είναι εκείνη που σώζει την σωφροσύνη. Αυτό, βέβαια, όπως θα δούμε στην συνέχεια, σημαίνει ότι ο άγιος Νεκτάριος δέχεται την γυμναστική και την άθληση του σώματος, αρκεί να τηρούνται οι προϋποθέσεις της μεσότητάς. Επίσης στην ρήση αυτή λέγεται ότι σώζεται η σωφροσύνη υπό της μεσότητος, δηλαδή όποιος παραβαίνει το μέτρο και τα πρωτόκολλα μιας λογικής άσκησης, ενδεχομένως, τότε είναι πολύ πιθανό να ξεφύγει της σωφροσύνης και να διαταραχτεί η ψυχική και νοητική ισορροπία.
Ο άγιος Νεκτάριος αρχίζοντας την ανάλυση του θέματός του με βάση το αριστοτελικό αυτό χωρίο, το οποίο ονομάζει «σοφόν απόφθεγμα», θεωρεί ότι η σύμμετρη σωματική γυμνασία, θεωρήθηκε από όλους ως ο αληθινός χαρακτήρας κάθε τελείας παιδεύσεως. Γράφει: «η σύμμετρος σωματική γυμνασία εθεωρήθη απ’ αιώνων υπό πάντων των πεπολιτισμένων εθνών ως αναγκαία άσκησις και αναπόσπαστος ακόλουθος, και σύντροφος παντός ελευθέρου και εύ ηγμένου πολίτου, και της τελείας παιδεύσεως ο αληθής χαρακτήρ».

Στην συνέχεια προχωρεί για να τεκμηριώσει την άποψη αυτή, με το σημαντικό επιχείρημα ότι υπάρχει στενός σύνδεσμος μεταξύ ψυχής και σώματος και κατά συνέπεια υπάρχει αλληλεπίδραση των δύο αυτών στοιχείων του ανθρώπου. Κάθε τί που συμβαίνει στο σώμα του ανθρώπου ανταποκρίνεται στο ενιαίο πρόσωπο και το ίδιο συμβαίνει και στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου. Όταν το σώμα πάσχει, ο άνθρωπος λέγει ότι «εγώ πάσχω». Το ίδιο, βέβαια, συμβαίνει και με το πάθος της ψυχής «διά το ενιαίο πρόσωπον». Επομένως και τα δύο στοιχεία ασθενούν και τα δύο υγιαίνουν με την αλληλοεπίδραση του ενός επί του άλλου. Οπότε «ο άνθρωπος οφείλει να προνοήσει υπέρ της ενισχύσεως αμφοτέρων». Το συμπέρασμα δε αυτού του σημείου, κατά τον άγιο Νεκτάριο είναι ότι

«η άσκησις και η γυμνασία του τε σώματος και του πνεύματος, παντί εύ ειδότι τα περί αυτόν, εισί συμφυή καθήκοντα, επιβαλλόμενα αυτώ υπό της ιδίας φύσεως και του προορισμού του? διότι το μεν σώμα ευεκτούν υπηρετεί τη ψυχή προθύμως και αόκνως, η δε ψυχή, ανεπτυγμένας έχουσα τας εαυτής δυνάμεις, σωφρονεί και υγιαίνει και τας του σώματος δυνάμεις σωφρόνως χειρίζεται».

Κατά τον άγιο Νεκτάριο όχι μόνον η ψυχική υγεία του ανθρώπου βοηθά το σώμα, αλλά και η σωματική υγεία του ανθρώπου βοηθά στην υγεία της ψυχής.

Ύστερα από αυτήν την γενική τοποθέτησή του ο άγιος Νεκτάριος προχωρεί στο να υπογραμμίσει την αλήθεια ότι για την ανάπτυξη αμφοτέρων, δηλαδή της ψυχής και του σώματος, χρειάζεται μεγάλη επιμέλεια και πρόνοια για να μην οδηγηθεί ο άνθρωπος στα άκρα. Μάλιστα, η πρόνοια και η άσκηση του σώματος πρέπει να είναι λελογισμένη, διότι η υπερβολική άσκηση του σώματος φθείρει την ψυχή. Γενικά «η άκρα προς το έν πρόνοια έσται αμέλεια προς το έτερον».

Ιδιαιτέρως επιμένει στην φθορά που προξενεί στον άνθρωπο η υπερβολική άσκηση του σώματος. Μια τέτοια υπερβολική άσκηση διαφθείρει κατά διπλό τρόπο την ψυχή. Ο πρώτος τρόπος είναι η έμμεση φθορά της ψυχής με την ασθένεια, και ο δεύτερος τρόπος γίνεται με την υπερβολική δύναμη του σώματος, διότι η υπερβολική δύναμη του σώματος «δυσκάθεκτον και δυσήλατον αυτό καθιστά και ανυπότακτον και θρασύ και προς τας της ψυχής διακελεύσεις απειθές». Και επειδή δεν εξασκείται στην περίπτωση αυτή και παράλληλη γυμνασία της ψυχής και κατά συνέπεια εκείνη ασθενεί, γι’ αυτό μια τέτοια υπερβολική γυμναστική και άθληση του σώματος του παρέχει «τό θράσος να επαναστατή κατά του πνεύματος και να ζητήση να καθυποτάξη αυτό και υπαγάγη υπό το κράτος του».

Οι απόψεις αυτές οδηγούν τον άγιο Νεκτάριο στο να καταγράψει με ακρίβεια ποιος, τελικά είναι ο σκοπός της γυμναστικής, δηλαδή της άσκησης του σώματος. Ο λόγος του είναι ξεκάθαρος. Γράφει: «Όθεν δια της γυμναστικής δεν επιζητείται η επίτευξις αθλητικής ρώμης, ουδέ η ακατάβλητος και αδάμαστος των μυώνων δύναμις, αλλ’ η ενίσχυσις των σωματικών δυνάμεων προς πρόθυμον ικανοποίησιν των απαιτήσεων του πνεύματος και πλήρωσιν των επιβεβλημένων αυτώ καθηκόντων? διότι σκοπόν προτίθεται η γυμναστική ν’ αναδείξη ουχί αθλητάς των γυμνικών αγώνων, αλλ’ άνδρας τελείως μεμορφωμένους, ικανούς προς πάσαν επιχείρησιν? γνωστόν δε ότι η άσκησις προθυμοτέρους προς τους αγώνας καθιστά δια την έξιν και φιλοπονωτέρους δια την προς τους πόνους οικείωσιν.
Μεσότης άρα εν τη γυμνασία προς διάσωσιν τ

ης σωφροσύνης? ήτοι αρμονική ανάπτυξις των δυνάμεων της ψυχής και του σώματος μέν, όπως κυριαρχή του σώματος, του δέ, όπως προθύμως εκπληροί τα κελεύσματα». 

Αφού καθόρισε με προσοχή ότι σκοπός της αθλήσεως είναι να καταστήσει τον άνθρωπο ολοκληρωμένο, στην συνέχεια τονίζει ότι έργο της Πολιτείας, που πρέπει να μεριμνά και να ενδιαφέρεται για την προσφορά τελειοτέρας αγωγής προς τους νέους, είναι να ενδιαφερθεί και για το έργο αυτό και μάλιστα, όπως γράφει, πρέπει η παρούσα γενεά να λάβη την υποχρέωση «νά συμπληρώση το έργον των πατέρων της» και να εργασθεί για το μεγαλείο του έθνους και να αγωνίζεται με ετοιμότητα «μή άλλοι ανθ’ ημών στήσωσι τα τρόπαια εν τη Ανατολή, ήτις κλήρος έλαχε τη Ελλάδι». Αυτόν τον σκοπό επιτελούν οι διάφοροι Σύλλογοι που ιδρύονται. 
Μέσα στα πλαίσια αυτά κάνει λόγο για την ευεργετική παρουσία των Συλλόγων καί, βέβαια, εννοεί τους Συλλόγους που ιδρύονταν με σκοπό την άθληση του σώματος και την γενικότερη μόρφωση και τελείωση των νέων ανθρώπων.

Το έργο των Συλλόγων, κατά τον άγιο Νεκτάριο, είναι μεγάλο και ωφέλιμο «διότι προώρισται ν’ αναδείξη καλούς καγαθούς άνδρας, ισχυρούς να δειχθώσιν ωφέλιμοι τη πατρίδι. Οι σύλλογοι τοιούτο δέον να έχωσι πρόγραμμα? δέον εστί να επιζητώσι να βαδίσωσιν επί τα ίχνη των προγόνων των, και να φανώσιν εφάμιλλοι προς την αρετήν των πατέρων των, και να συντελέσωσιν εις την πρόοδον και ανάπτυξιν της ιδιαιτέρας αυτών πατρίδος. Οι σύλλογοι δέον να φέρωσι μεθ’ εαυτών πάντα τα απαιτούμενα προσόντα προς ενίσχυσίν των και προς επίτευξιν του επιδιωκομένου σκοπού».

Κάνοντας λόγο για την προσφορά των Συλλόγων αυτών και πάλι βρίσκει την ευκαιρία να επανέλθει στον τονισμό της ανάγκης συνδυασμού της σωματικής και της ψυχικής ασκήσεως που συντελεί στην αληθινή μόρφωση του ανθρώπου. Γράφει:

«η σωματική γυμνασία και η πνευματική ανάπτυξις εισίν οι δύο πόλοι, περί ούς στρέφεται η τελεία μόρφωσις και η τελεία αγωγή». Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας ολοκληρωμένης αγωγής είναι μεγάλα διότι «ο κατ’ αμφότερα ανεπτυγμένος άνθρωπος αποβαίνει ανήρ ευδαίμων, έξοχος, μεγαλεπίβολος, μεγαλοπράγμων, ισχυρός και προς πάσαν επιχείρησιν ικανός, ωφέλιμος δε προς πάντας και εν παντί καιρώ». Με τον τρόπο αυτό καλλιεργείται η διάνοια του ανθρώπου και κυρίως η αρετή της σωφροσύνης, η οποία κατά τον Αριστοτέλη είναι «τό σύμβολον της υγείας της ψυχής και η μήτηρ πάσης αρετής» .

ο ιερός ναός του Αγ. Νεκταρίου, στην Αίγινα

Οι Σύλλογοι και μάλιστα οι γυμναστικοί πρέπει να προσφέρουν μια τέτοια παιδεία στους νέους. Γι’ αυτό ο άγιος Νεκτάριος θα γράψει:

«Ταύτης της αρετής την επίτευξιν δέον να επιδιώκωσιν οι γυμναστικοί σύλλογοι, οίτινες προς τοις άλλοις να προτίθενται δια της συνεχούς ομιλίας των εταίρων να συσφίγξωσι τους δεσμούς της φιλίας, να αδελφοποιήσωσι την νεολαίαν, να διασκεδάσωσι τας ταπεινάς αντιπαθείας και αντιζηλίας, ν’ αποσπάσωσιν αυτήν των ματαίων και ανωφελών ασχολιών, να εισαγάγωσιν εις το στάδιον της προπαρασκευής, ν’ αναπτύξωσι την ευγενή άμιλλαν, αυξήσωσι την φιλοτιμίαν, απομακρύνωσι την αργίαν, την γενέτειραν της ακηδείας, της χαυνότητος, της αμελείας και πάσης κακίας και προπαρασκευάσωσιν άνδρας κρατερούς προς υπεράσπισιν των δικαίων της πατρίδος.
Τοιούτος δέον να ή ο σκοπός των συλλόγων» .

Όταν οι γυμναστικοί Σύλλογοι έχουν αυτόν τον σκοπό, να γυμνάζουν το σώμα και την ψυχή συμμέτρως, τότε κανείς δεν μπορεί να έχη αντίρρηση για το έργο που επιτελούν. «Πώς δυνάμεθα και τον ελάχιστον να επιδείξωμεν ενδοιασμόν περί της εκ των τοιούτων συλλόγων προσδοκομένης μεγάλης ωφελείας, όταν βλέπωμεν τον νουν βουλευόμενον τα άριστα, το δε σώμα ακόπως εκτελούν τα καλώς βεβουλευμένα;» .
Δεν σταματά, όμως, μόνον στο να τονίζη την αξία των Συλλόγων, αλλά προχωρεί στο να υποστηρίξη την άποψη ότι η έλλειψη τέτοιων Συλλόγων είναι «μαρτύριον της ατελούς αναπτύξεως» και της στερήσεως πολλών αγαθών. Επαινεί δε την Ευρώπη που έχει καταλάβει την αξία των Συλλόγων. «Η πεπολιτισμένη Ευρώπη αριθμεί τοσούτους συλλόγους γυμναστικούς, ών το πλήθος υπερβαίνει τον αριθμόν των σχολείων. Οποίους δε αγλαούς καρπούς αποφέρουσι, πάντες γινώσκομεν”.

Μετά την ανάλυση των σκέψεων του ο άγιος Νεκτάριος φθάνει στο συμπέρασμα ότι η Πολιτεία, οι δημοτικοί άρχοντες και η ευπορούσα τάξη πρέπει να υποστηρίξουν την δημιουργία των γυμναστικών Συλλόγων για την ισόρροπη ανάπτυξη του ανθρώπου. Γράφει:
«Την σπουδαιότητα και την αναγκαιότητα των τοιούτων συλλόγων αι κοινωνίαι, κατανοήσασαι, εκθύμως αυτούς υπεστήριξαν. Προς επίτευξιν δε του επιδιωκομένου σκοπού δέον οι γυμναστικοί ούτοι σύλλογοι να τύχωσι της προσηκούσης υποστηρίξεως, των τε επιτοπίων δημοτικών αρχών, των πολιτευτών και πάσης εν γένει της κοινωνίας, μάλιστα δε της ευπορούσης τάξεως, όπως βαδίσωσιν απροσκόπτως προς το στάδιον του αγώνος και εκπληρώσωσιν ασφαλώς τον οποίον προτίθενται μέγαν σκοπόν» .
Από την παρουσίαση των σκέψεων του αγίου Νεκταρίου εξάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα.

ο τάφος του Αγίου στο μοναστήρι Αγίας Τριάδος, στην Αίγινα

Ο άγιος Νεκτάριος έζησε σε μια εποχή στην οποία υπήρχε ευφορία για την δημιουργία γυμναστικών Συλλόγων, ύστερα από τους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας το 1896, για την ανάπτυξη της γυμναστικής και της σωματικής αθλήσεως. Αυτό, άλλωστε, παρατηρείτο την εποχή εκείνη και στην Ευρώπη. Βλέποντας αυτό το γεγονός ο άγιος Νεκτάριος δεν το αρνείται, δεν το κρίνει αρνητικά, δεν το σχολιάζει κριτικά, αλλά κάνει θετικές προτάσεις. Αναγνωρίζει την αναγκαιότητα της αθλήσεως του σώματος, αλλά τονίζει ότι αυτό πρέπει να γίνεται σύμμετρα και πάντως παράλληλα με την άσκηση της ψυχής. Προς τον σκοπό αυτό χρησιμοποιεί χωρίο του Αριστοτέλους, το οποίο σχολιάζει από πλευράς ορθοδόξου. Και εκείνο που παρατηρεί κανείς από το κείμενο του αγίου Νεκταρίου, όπως και σε όλα τα κείμενά του, είναι και η ευγένεια του χαρακτήρος του και η εσωτερική του ηρεμία και πραότητα.
Ο τρόπος αυτός μας δείχνει πώς και εμείς πρέπει να εργαζόμαστε στην κοινωνία μας, ακόμη και σε αυτά τα φαινομενικά αρνητικά γεγονότα. Πρέπει να εντοπίζουμε το θετικό σημείο κάθε γεγονότος και στην συνέχεια με επιχειρήματα, με ευγένεια να οικοδομούμε το πώς πρέπει να γίνεται κατά τον καλύτερο τρόπο για να έχει ευεργετικά αποτελέσματα.

Ο λόγος του επίσης, είναι πραγματικά παράξενο, πως εμπεριέχει γνώσεις περί άθλησης και επιρροής της στον άνθρωπο, οι οποίες γνώσεις, έτσι όπως τις μεταφέρει ο Άγιος Νεκτάριος, φαίνεται ότι είναι εμπειρικές και όχι θεωρητικές μόνο.

Είναι συγκινητικό το γεγονός ότι μέσα από τον λόγο του, καθορίζει με σαφήνεια τους λόγους τους οποίους είναι καλό οι νέοι να γυμνάζονται και να αθλούνται, τόσο για το σώμα τους όσο και για την ψυχή και το πνεύμα, καθώς και για το συνολικό όφελος που μπορεί να έχει από κάτι τέτοιο, η κοινωνία και η πατρίδα.

Ανοικτόμυαλος, μορφωμένος σε όλα τα επίπεδα, ο Άγιος Νεκτάριος πείθει ακόμα και σήμερα, ειδικά σήμερα θα έλεγα, τους νέους να ασχοληθούν με την γυμναστική, περισσότερο από όσο μπορεί να πείσει και ο πιο επαγγελματίας καθηγητής φυσικής αγωγής.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι:

1) Οι απόψεις του Αγίου Νεκταρίου Περί Γυμναστικής και Περί αληθούς και ψευδούς μορφώσεως γενικότερα, θέτουν τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση και δεν είναι μόνο διαχρονικές. Θα μπορούσαν, επιπλέον, να δώσουν έμμεσα απάντηση σε επίκαιρα ζητήματα, βιοηθικά διλήμματα κυρίως, που αφορούν το σώμα του ανθρώπου, το οποίο δε λειτουργεί μεμονωμένα, αλλά σε στενή συνάρτηση με την ψυχή του.

2) Η άθληση στοχεύει πρωτίστως στη χαλιναγώγηση της ψυχής του ανθρώπου, στη σμίλευση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του.

3) Σε μια εποχή που το ανθρώπινο σώμα τείνει να θεοποιηθεί, είναι χρήσιμο να αξιοποιηθεί, ειδικά από τους παιδαγωγούς, η Πατερική διδασκαλία, κατά την οποία η άσκηση χρησιμοποιείται για να μας καταστήσει όχι σωματοκτόνους, αλλά παθοκτόνους. Αυτό θα μπορούσε ιδιαίτερα να εφαρμοστεί μέσα από μια «συνομιλία» μεταξύ Θρησκευτικής και Φυσικής Αγωγής στη σχολική Εκπαίδευση (πράγμα το οποίο είναι αδύνατο με τους σημερινούς κυβερνώντες).

4) Η Εκκλησία, μεταξύ των άλλων, προσπαθεί και μέσω του υγιούς αθλητισμού να δώσει νόημα ζωής στους νέους, να τους προσανατολίσει στις «προδιαγραφές» σύμφωνα με τις οποίες δημιουργήθηκε ο άνθρωπος από το Δημιουργό του, ώστε να αντιμετωπιστεί το υπαρξιακό κενό, το οποίο, πολλές φορές, τους οδηγεί σε ακρότητες.

Εν κατακλείδι, αυτό που εγώ καταλαβαίνω από την ομιλία του Αγ. Νεκταρίου, μέσα σε όλα τα παραπάνω, είναι και το γεγονός ότι η σωματική άσκηση και μάλιστα με την έννοια της σωματικής δοκιμασίας, ευθυγραμμίζει την τρισδιάστατη υπόσταση του ανθρώπου. Σώμα, Ψυχή, Νου. Δυστυχώς σήμερα, προσπαθεί να περάσει η λογική του ότι το σώμα με την ψυχή και τον νου, είναι ασύνδετα και ότι το ένα δεν επηρεάζει και δεν εξαρτάται από το άλλο. Αυτή η λανθασμένη άποψη, πιστεύω πως είναι και ο λόγος που έχουμε σήμερα λανθασμένη κριτική σε πολλούς τομείς. Κοιτάξτε τους ανθρώπους της τέχνης, τους ψυχαγωγούς (αγωγή της ψυχής), τους ηθοποιούς (αυτοί που ποιούν το ήθος…). Μη μπορώντας να εκπέμψουν την ολότητα που απορρέει από το τρίπτυχο σώμα, ψυχή, νους, όντας οι περισσότεροι σαθροί, τουλάχιστον στα 2 αν όχι και στα 3 αυτά στοιχεία, καταφεύγουν σε γελοιότητες, ανήθικα και πρόστυχα καλλιτεχνουργήματα, μη μπορώντας να «γεννήσουν» πραγματική ψυχαγωγία, διδαχή ήθους και πραγματική τέχνη! Κοιτάξτε τους ανθρώπους του πνεύματος, παχύσαρκοι, αδύναμοι να δημιουργήσουν πνευματικά έργα που να ξεσηκώνουν τον άνθρωπο και να εκπαιδεύσουν τους πολίτες πώς να διακρίνουν το ορθό, το λογικό και το φυσικό! Κοιτάξτε τέλος, τα αθλητικά πρότυπα που προβάλουν στους νέους… αθλητές που δεν μπορούν να προφέρουν το όνομα τους, παραμορφωμένους από αναβολικά και χημείες, νάρκισσους, βίαιους και «αρκούδες των σπηλαίων».

Είναι αδύνατο να υπάρξει υγιής νους και υγιή σκέψη σε άρρωστα σώματα και το αντίθετο. Ρίχνοντας μια ματιά στους πολιτικούς μας, τους ανθρώπους που αποφασίζουν για τις μοίρες αυτού του τόπου, μπορεί πολύ καλά ο αναγνώστης να καταλάβει τον λόγο που έχουμε φτάσει σε αυτή την παρακμή. Διότι η κρίση, δεν είναι οικονομική, αλλά πρώτα απ όλα ηθική και κρίση αξιών.

-       Νεκτάριος Λυκιαρδόπουλος –

http://1myblog.pblogs.gr/2008/08/prostaths-twn-gymnastwn-agios-nektarios.html

Άρθρο του Αριστοτέλη Χρ. Ευτυχιάδη, Επίκουρου Καθηγητή της Ιστορίας της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών
(Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό “Τόλμη” της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Τεύχος 9 (Ιούνιος 2001, σελίδες 62-65)